برای شما هم این سوال پیش آمده؛ چطور شد که امروز هوش مصنوعی در همه زمینه ها سرک می‌کشد؟
انسان از کی فهمید می‌تواند چیزی خلق کند که خودش فکر کند، تصمیم بگیرد و نیاز به کنترل و دستور نداشته باشد؟
در مقاله تاریخ هوش مصنوعی ماسرنخ های این ساخته عجیب والبته مهم انسان را از دل تاریخ بیرون می‌کشیم. با ما همراه باشید.
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی (AI) شامل استفاده از رایانه برای انجام کارهایی است که به طور سنتی به هوش انسان نیاز دارند. به این معنا که ما بیاییم کاری کنیم کامپیوتر‌ها و ماشین‌ها مثل آدم‌ها، فکر کنند، تصمیم گرفته و پیش بینی کنند؛ همانند انسانی که از کودکی تا بزرگسالی رشد می‌کند و اصطلاحا خردمندتر می‌شود ، هوش مصنوعی هنوز کامل نیست. برای اینکه همه چیز درباره مفهوم هوش مصنوعی دست‌گیرتان شود حتما مقاله هوش مصنوعی را مطالعه کنید.
تفاوت هوش مصنوعی با برنامه منظم (هوش مصنوعی چه چیزی نیست؟)
برنامه های منظم همه سناریوهای ممکن راتعریف می کنند و فقط در آن سناریوهای تعریف شده عمل می کنند. هوش مصنوعی برنامه ای را برای یک کار خاص “آموزش می دهد” و به آن اجازه می دهد تا به تنهایی کاوش کند و پیشرفت کند. هوش مصنوعی خوب “می فهمد” که در صورت مواجهه با شرایط نا‌آشنا چه باید بکنید. Microsoft Word به تنهایی نمی تواند پیشرفت کند ، اما نرم افزار تشخیص چهره می تواند در شناسایی چهره ها هرچه بیشتر کار می کند بهتر شود. برای اعمال هوش مصنوعی ، به داده نیاز دارید. بسیاری از آن الگوریتم های هوش مصنوعی با استفاده از مجموعه داده های بزرگ آموزش داده می شوند تا بتوانند الگوها را شناسایی کنند ، پیش بینی کنند و اقداماتی را پیشنهاد دهند( دقیقاً مانند یک انسان ، حتی سریعتر و بهتر).
تاریخ هوش مصنوعی
همه ما فکر می‌کنیم هوش مصنوعی محصول اختراع و پیشرفت کامپیوترهاست؛ اما بشر خیلی وقت می‌شود که در مورد آن فکر کرده است.
اگر بخواهیم به‌صورت ریشه ای بیان کنیم باید بگوییم مفهوم هوش مصنوعی نه به چند ده سال قبل بلکه به صده 700 میلادی برمی‌گردد!
تاریخچه هوش مصنوعی را از 2 قرن پیش شروع می کنیم:
قرن 18 تا 20 ؛ دوران انتزاعی تاریخچه هوش مصنوعی
فلاسفه و ریاضی دانان همواره در فرضیه های خودشان از ابزاری حرف می‌زدند که جای انسان تفکر خواهد کرد، آنها برای هوش مصنوعی عبارتی تعریف نکردند اما نگاهشان افق هایی از مفهوم هوش مصنوعی را نشان داده است.
از داستان تالوس در یونان(ماشینی که دربرابر دزدان دریایی از جزیره ای محافظت می‌کند) تا کتاب یک کیمیاگر سوئیسی به نام پاراسلسوس که شیوه ای برای ایجاد موجود مصنوعی مطرح کرده است؛ همگی نشان‌دهنده انتظار انسان از آینده و قدمت تاریخ هوش مصنوعی است.
در اوایل قرن 18 مقالاتی منتشر شد که از ماشین های همه چیزدان حرف می‌زدند. چیزی که ما به عنوان کامپیوتر می‌شناسیم جاناتان سوئیفت (Jonathan Swift) آن را در کتاب معروف سفرهای گالیور با کلمه موتور ترسیم کرده است. اواخر قرن نوزده ساموئل باتلر (Samuel Butler) در رمان را مشهور خود(ایوون) خودآگاهی در ماشین‌ها را مطرح کرد.
همانطور که دیدید تاریخ AI از فلاسفه یونان نشات می‌گیرد. حال به قرن 20 و اتفاقاتی می پردازیم که پایه گذار هوش مصنوعی به شکل امروزی است.
قرن 20 ؛ چه کسی فهمید هوش مصنوعی چیست ؟
در ادامه روند تصویرسازی های انسان می‌توان 6 بازه زمانی تعریف کرد:
1900 تا 1950؛ ادامه و رشد فرضیه ها
- در سال 1921 نمایشنامه ربات های جهانی رسام اثر کارل چاپِک (Karel Čapek ) ایده ربات ها را مطرح کرد.
- سال 1929 اولین ربات جهان در ژاپن به نام گاکوتنسوکو (Gakutensoku) ساخته شد.
- اولین کامپیوتر دیجیتالی در سال 1939 توسط اتاسانوف و شاگردش بری ساخته شد(Atanasoff–Berry computer).
- کتاب ادموند برک (Edmund Burke) به نام(ماشین های غول پیکر یا ماشین ها هم فکر می‌کنند) در توصیف ماشین ها و مقایسه آنها با مغز انسان، علاقمندان به کامپیوتر را کنجکاو کرد.
دهه 50؛ شروع رسمی تاریخچه هوش مصنوعی
- سال 1950 کلود شانون (Claude Shannon) درمقاله‌ی «برنامه‌نویسی کامپیوتر برای بازی شطرنج» طراحی اولین بازی کامپیوتری توضیح داد.
- همان سال، آلن تورینگ (Alan Turing) که او را پدر هوش مصنوعی می‌دانند در مقاله ای با عنوان (هوش و ماشین های محاسباتی) ایده ی فکر کردن ماشین ها را به چالش کشیده بود. طراحی آزمون تورینگ (Turing test) یا بازی تقلید(imitation game) از دیگر اقدامات او بود که به نوعی قدرت هوش مصنوعی را ارزیابی می‌کرد. محققان معتقدند به صورت رسمی تاریخ هوش مصنوعی از اقدامات تورینگ شروع می شود.
بامب؛ اولین برنامه تاریخ هوش مصنوعی
در جنگ جهانی دوم، ماشین انیگما(Enigma) که نازی ها برای ارسال پیام های رمز گذاری شده از آن استفاده می‌کردند برای جبهه لهستان دردسرساز شده بود.
آلن تورینگ ماشین بامب(Bombe) را به منظور شکستن کدهای انیگما طراحی کرد و با این وسیله، برنامه عملیاتی آلمانی ها برملا می‌شد. جالب است بدانید این اختراع، اساس یادگیری ماشین(Machine learning) از شاخه های هوش مصنوعی است.
ادامه پیشرفت های علمی تاریخ AI در دهه 50 :
- آرتور ساموئل( Arthur Samuel) در سال 1952 بازی کامپیوتری chekers را طراحی کرد. این اولین برنامه ای بود که آموزش دیده خودش بازی کند.
- نام هوش مصنوعی به ورکشاپی که مک کارتی در سال1955 با همین نام (Artificial intelligence workshop)برگزار کرده بود تعلق دارد.
- آلن نیول(Allen Newell) و همکارانش، برنامه نظریه منطق(logic) را به عنوان اولین برنامه کامپیوتری هوش مصنوعی طراحی کردند.
- عبارت یادگیری ماشین (Machine learning)، برای اولین بار توسط ساموئل در سال 1959 مطرح شد.
دهه 60؛ ترند هوش مصنوعی و نگاه بیشتر به AI
- سال 1961 اختراع اولین ربات صنعتی به نام Unimate اتفاق مهمی از نظر تهدید مشاغل بود.
- 1964 دانیل بابرو(Daniel Bobrow) اولین ابزار هوش مصنوعی به نام Student را ساخت که قادر به پردازش زبان طبیعی و حل مسائل جبری در ریاضی بود.
- برنامه الیزا (Eliza) اولین چت بات تاریخ هوش مصنوعی است که در سال 1966 طراحی شد.
- ساخت اولین ربات متحرک و هوشمند (Shakey Robot) در همان سال که با استفاده از بینایی ماشین (Machine Vision) و پردازش زبان قادر به انجام دستورات ابتدایی بود.
- همسو با اختراعات، سینمانیز به نمایش این پیشرفت‌ها پرداخت به‌طورمثال: فیلم ادیسه فضایی (A Space Odyssey 2001)که در سال 1968 اکران شد یک کامپیوتر هوشمند به نام (Hal) را که دارای احساسات است را نمایش می دهد.
دهه 70؛ دهه ربات ها
- سال 1970 نخستین ربات انسان‌نمای تاریخ با نام (Wabot-1) در ژاپن رونمایی شد.
- سال 1977 و سینما: فیلم جنگ ستارگان (Star Wars) ربات های فضایی را به نمایش درآورد.
- جیمز ال آدامز (James L. Adams) در سال 1979 یک ربات کنترل از راه دور دارای تلویزیون(Stanford cart) را طراحی کرد که الگوبخش ماشین های خودران امروزی است.
دهه 80؛ زمستان AI ! نقطه پایان تاریخ هوش مصنوعی ؟
سال‌هایی که پروژه های هوش مصنوعی شکست می‌خورد، علاقه پژوهشگران به حوزه هوش مصنوعی کاهش یافته بود؛ با این حال باز هم جسته و گریخته تحقیقات و اختراعاتی به ثمر نشست.
- ژاپن درسال 1980 از نسخه دوم ربات خود یعنیWabot-2 رونمایی کرد.این کشور همچنین به سرمایه‌گذاری کلان(850 میلیون دلار) جهت توسعه هوش مصنوعی به‌خصوص سیستم های پردازش زبان و بینایی ماشین پرداخت.
- مرسدس بنز در سال1986 از یک اتوموبیل بدون راننده رونمایی کرد.
- سال 1988، جودیا پیرل (Judea Pearl) مقاله «استدلال احتمالاتی در سیستم‌های هوشمند» را منتشر کرد و یک مدل گرافیکی احتمالاتی را در حوزه شبکه های بیز(Bayes) طراحی کرد.
- رولوکارپنتر (Rollo Carpenter) 2 چت بات هوش مصنوعی به نام Jabberwacky و Cleverbot ارائه کرد.
- پژوهش هایی در حوزه سیستم های خبره صورت گرفت که باعث عبور هوش مصنوعی از این زمستان شد.
تا اینجا فراز و نشیب تاریخ هوش مصنوعی را شاهد بودیم اما از شروع دهه 90 تا امروز هوش مصنوعی همواره درحال توسعه بوده است.
دهه 90؛ کیش و مات! تقسیم تاریخ AI به قبل و بعد از آن
بزرگترین تهدید هوش مصنوعی بعد از ساخت ربات صنعتی حالا در یک رشته ورزشی خودش را نشان داد.
- مهمترین شگفتی این دهه پیروزی هوش مصنوعی بر هوش انسان بود. در سال‌های 1996و1997 مسابقاتی بین استاد بزرگ شطرنج جهان (گری کاسپاروف) و ابرکامپیوتر Deep blue برگزارشد که نتیجه آن شکست پیاپی کاسپاروف بود.
- ریچارد والاس(Richard Wallace) در سال 1995 چت بات A.L.I.C.E را با الگو گرفتن از چت بات الایزا طراحی کرد.
- یورگن اشمیدهابر (Jurgen Schmidhuber) و سپ هوچرایتر (Sepp Hochreiter) در سال 1997 شبکه عصبی طولانی-کوتاه مدت(Long Short-Term Memory /LSTM)را طراحی کردند که نوعی شبکه عصبی بازگشتی (Recurrent Neural Network / RNN) به شمار می رود و کارکرد آن تشخیص دست‌نوشته و گفتار است.
- اسباب بازی های هوش مصنوعی: در سال‌های 1998 و1997 دو اسباب بازی به نام‌های Furby و AIBO ساخته شد.
- مدل کوماروف پنهان (Hidden Markov Model / HMM) از مهم ترین مدل های آماری که در پردازش متن کاربرد دارد در این دهه ارائه شدند.
- Kismet رباتی که قادر به تشخیص عواطف بود در این دهه ساخته شد.
هزاره سوم؛ جهش علم در تاریخ هوش مصنوعی
حال اتفاقات 22 سال اخیر تاریخ هوش مصنوعی را مرور کنیم:
2000 تا 2010؛ هوش مصنوعی در مسیر قله تکنولوژی
- ژاپن، ربات انسان نمای هوشمند Asimo را در سال 2000 ارائه کرد.
- جاروبرقی روباتیک رومبا (Roomba) در سال 2002 رونمایی شد. این وسیله کاربردی با گوشی هوشمند شما کنترل می‌شود.
- هوش مصنوعی در فضا : ناسا، ربات مریخ نورد اسپریت(Spirit rover) که برای پروژه های اکتشافی طراحی شده بود؛ در سال 2004 به مریخ فرستاد.
- اتفاق دیگر 2004 مسابقات اتوموبیل های خودران موسسه دارپا(Darpa) بود که البته مسابقه برنده نداشت. زیرا هیچ یک از ماشین های هوشمند نتوانستند به خط پایان مسابقه برسند.
- هوش مصنوعی در رسانه ها و شبکه های اجتماعی : سال 2006 رسانه های بزرگ جهان از جمله نتفلیکس (Netflix)، توییتر(Twitter) , فیسبوک(Facebook) استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود پلتفرم های خود را شروع کردند.
- فای فای لی (Fei Fei Li) و همکاران او در سال 2007 موفق به گردآوری یک پایگاه داده(Data set) برای داده های تصویری شدند.
- ماشین خودران گوگل در سال 2009 رونمایی شد.
2010 تا 2020؛ گام بلند تاریخ هوش مصنوعی
- هوش مصنوعی در بازی: در سال 2010 مایکروسافت سخت افزار جانبی کینکت(Kinect) را به دستگاه Xbox360 اضافه کرد. در این حالت تشخیص گفتار، حرکات و اسکلت بدن حین بازی کردن به وقوع پیوست.
- همان سال شرکت اپل، گوشی های خود را با ارائه ی دستیار صوتی سیری (Siri) روانه بازار کرد.
- در سال 2011 کامپیوتر هوشمند واتسون(Watson) که به سوالات با روش پردازش زبان طبیعی پاسخ می‌داد؛ توانست رقبای خود را در یک برنامه تلویزیونی شکست دهد.
- Google now دستیارهوشمندی برای کاربران گوگل بود(سال 2012) که در حال حاضر وجود ندارد.
- سال 2013 اندروینگ (Andrew Ng) و جف دین (Jeff Dean) در زمینه پردازش تصویر موفق به طراحی یک شبکه عصبی شدند که توانست تصاویر گربه را از میان 10 میلیون عکس بی نام در ویدئوهای یوتوب(You tube) تشخیص دهد.
- تیم تحقیقاتی دانشگاه Carnegie Mellon در همان سال، سیستم هوشمندی را ارائه کردند که ارتباط بین تصاویر را تشخیص می داد.
- سال 2014، مایکروسافت دستیار شخصی هوشمند مشابه سیری را برای سیستم عامل ویندوز با نام کورتانا(Cortana) ارائه کرد. آمازون نیز دستیار هوشمند الکسا (Alexa) را معرفی کرد.
- بات مکالمه Eugene Goostman که از سال 2001 ایجاد شده بود، سال 2014 توانست در تست تورینگ یک سوم داوران را برای تشخیص انسان از ربات، دچار اشتباه کند.
- از مهمترین اتفاقات این دهه تولد شرکت Open AI در سال 2015 توسط ایلان ماسک (Elon Reeve Musk)بود. این شرکت در حال حاضر سردمدار پیشرفت هوش مصنوعی است و تمرکز آن بر پردازش تصویر و پردازش زبان طبیعی است.
- در اکتبر همان سال، شرکت Deep mind برنامه هوش مصنوعی AlphaGo را رو در رو با قهرمان بازی Go یعنی فن هوی(Fan Hui) قرار داد که این مسابقه با پیروزی هوش مصنوعی بر رقیب انسانی خود به پایان رسید.
- سال 2016 چت بات Tay به عنوان یک کاربر مستقل در توییتر شروع به فعالیت کرد؛ البته این چت بات هوش مصنوعی 16 ساعت بعد، به علت توییت های نژادپرستانه و تحریک آمیز از دسترس خارج شد!
- دستیار هوشمند Google Home به عنوان یک اسپیکر دارای هوش مصنوعی در سال 2016 به بازار ارائه شد که قادر به برنامه ریزی روزانه، اجرای موسیقی، فیلم و اخبار است. Google Assistant نیز به عنوان نسخه ارتقا یافته Google Now در ماه مه2016 ارائه شد.
- دستیارصوتی سامسونگ به نام Bixby در سال 2017 ارائه شد. سامسونگ این برنامه هوش مصنوعی را در اکثر محصولات خود قرار داد. این اسپیکرهوشمند قابلیت هایی مانند اعلام وضعیت آب و هوا یادآوری برنامه های روزانه و مکالمه شخصی سازی شده با شماست.
- ربات انسان نمای سوفیا (Sophia) در سال 2018 ارائه شد. تفاوت این ربات هوش مصنوعی با ساخته های گذشته در شباهت زیاد آن به انسان، توانایی تشخیص احساسات و تغییر حالت چهره (mimic) بود.
- ربات های مشکوک فیسبوک: در سال 2018 فیسبوک Alice و Bob دو بات مکالمه دارای هوش مصنوعی را در گفتگو با یکدیگر قرار داد که در ادامه مکالمه آنها از موضوع تعیین شده خارج شد و با پیام هایی شبیه اسرار رمز گذاری شده به پایان رسید!
- مناظره انسان و هوش مصنوعی : مناظره دیدنی بین انسان و Project Debater که یک برنامه هوش مصنوعی است در سال 2018 انجام شد. در انتها افراد حاضر در مناظره، استدلال های هوش مصنوعی را بهتر دانستند و به آن رای دادند.
- گوگل در سال 2019 الگوریتم Bert را به‌کار گرفت. این الگوریتم که برپایه هوش مصنوعی (به صورت جزئی تر: یادگیری غیرنظارتی«Unsupervised Learning») است برای درک بهتر کوئری سرچ شده کاربران و تطابق آن با پاسخ های مدنظر طراحی شد و نتایج مطلوبی را در پی داشت.
2020 تا امروز؛ شگفتی در تاریخ هوش مصنوعی و زمزمه های برتری AI بر انسان
- شروع ماجرای chat GPT : اولین محصول یعنی GPT-3 توانست توجه عامه را جدی تر از قبل به هوش مصنوعی جلب کند. Open AI که بالاتر به آن اشاره کردیم چت بات هوش مصنوعی چت جی پی تی 3 (Generative Pre-trained Transformer) را در سال 2020 ارائه داد. GPT-3 یک مدل زبانی است که با الگوریتم های مختلف می تواند متن تولید کند.
این ربات هوش مصنوعی 570 گیگابایت اطلاعات جمع آوری شده از سطح اینترنت دارد و پاسخ کاربران را با استناد به این اطلاعات پاسخ می دهد.
- در سال 2020 شرکت Deep mind الگوریتم هوش مصنوعی AlphaFold2 که گام بزرگی در علم پزشکی بود را عرضه کرد. این الگوریتم می تواند ساختار یک پروتئین تاخورده را پیش بینی کند.
این اتفاق می‌تواند به دانشمندان در زمینه درمان بسیاری از بیماری ها کمک کند.
- DALL-E 2 محصول دیگر Open AI در سال 2021 عرضه شد. این ابزار هوش مصنوعی متن را به تصویر تبدیل می‌کند. شما با تخیل خود تصویری را شرح می دهید و از نتیجه کار DALL-E 2 شگفت زده خواهید شد.
- میدجرنی (Midjourney) که یک هوش مصنوعی مولد است ابتدا در مارس 2022 نسخه v4 را ارائه داد و اوایل 2023 نسخه v5 v5 را در اختیار عموم قرار داد.
این ابزار هوش مصنوعی به‌شکل خارق العاده ای متن را به تصویر تبدیل می‌کند و حالا غیر از رقیب هوش مصنوعی خود یعنی DALL-2، برای هنرمند و طراح در زمینه های مختلف یک رقابت غیر منتظره را رقم زده است.
- نسخه چهارم چت جی پی تی(GPT-4) درسال 2023 ارائه شد که نسبت به نسخه قبلی خود یعنی 3.5 چند برابر بهتر و دقیق تر عمل می‌کند. مقایسه نسخه چهارم و سوم این فناوری را در مقاله ” chat GPT چقدر باهوش هست؟ ” مطالعه فرمایید.
- در سال 2023 شرکت مایکروسافت موتور جستجوی بینگ (Bing) را عرضه کرد.این ابزار علاوه بر امکان سرچ ساده، یک چت بات مثل Chat GPT را نیز در اختیار کاربران قرار می‌دهد.
از طرف دیگر گوگل نیز چت بات هوش مصنوعی خود با نام بارد(Bard) را عرضه کرد.
- Claude AI در اواسط سال 2023 در دسترس عموم قرار گرفت. چت بات هوش مصنوعی Claude از نسخه های رایگان Chat GPT کارایی بهتری دارد و دسترسی آن نیز برای ایرانیان راحت تر است.
تاریخچه هوش مصنوعی در ایران
- هوش مصنوعی در ایران حدود 40 سال پیش در دهه 1360 شروع به رشد کرد. اولین گروه‌ها و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌های صنعتی شریف، تهران، علم و صنعت و غیره تشکیل شد.
- شناخت هوش مصنوعی در ایران و پایه گذاری این علم مدیون تلاش های دکتر کارو لوکاس قوکاسیان، استاد دانشگاه و مخترع ایرانی-ارمنی تبار است. می‌توانیم ایشان را پدر هوش مصنوعی ایران بنامیم زیرا دکتر لوکاس بنیان‌گذار «مرکز کنترل هوشمند» در دانشگاه تهران بود.
- در دهه 1370، رشته مهندسی هوش مصنوعی در مقطع کارشناسی ارشد در برخی دانشگاه‌ها ایجاد شد. همچنین پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری متعددی در زمینه هوش مصنوعی نوشته شد.
- از دهه 1380 به بعد، شاهد رشد قابل توجهی در تحقیقات هوش مصنوعی در ایران بوده‌ایم. مقالات و کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی متعددی در این حوزه برگزار شده است.
- کاربردهای هوش مصنوعی در زمینه‌های پزشکی، کشاورزی، صنعت، امنیت و غیره در حال گسترش است. شرکت‌های دانش‌بنیان متعددی در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند.
- در مجموع، هوش مصنوعی جایگاه خوبی در ایران پیدا کرده و شاهد پیشرفت‌های خوبی در این زمینه بوده‌ایم، هرچند هنوز فاصله زیادی تا کشورهای پیشرو داریم.
برای اینکه بدانید ما کجای علم هوش مصنوعی استاده ایم مقاله” جایگاه هوش مصنوعی در ایران ” را مطالعه بفرمایید.
آینده هوش مصنوعی؛ آیا باید از روند رشد تاریخ AI ترسید؟
- انتظار می‌رود هوش مصنوعی عمومی (AGI/ ساخت ماشین هوشمندی است که قادر به انجام انواع مختلفی از تکالیف شناختی باشد، مانند یک انسان) ظرف چند دهه آینده محقق شود که می‌تواند تحول عظیمی در زندگی بشر ایجاد کند. البته پیش‌بینی دقیق زمان تحقق AGI دشوار است.
- هوش مصنوعی در آینده بسیاری از کارها را خودکار خواهد کرد که منجر به تغییرات گسترده‌ای در بازار کار و اقتصاد خواهد شد.
- مسائل اخلاقی و قانونی متعددی در ارتباط با هوش مصنوعی باید حل شود تا اطمینان حاصل شود که هوش مصنوعی به نفع بشریت پیش می‌رود.
- هوش مصنوعی می‌تواند در حل بحران‌های بزرگ بشری مانند تغییرات آب و هوایی و بیماری‌ها نقش مهمی ایفا کند.
- پیش‌بینی دقیق آینده هوش مصنوعی بسیار دشوار است و ممکن است شاهد غافلگیری‌های بزرگی باشیم. بنابراین باید با دید باز و آمادگی برای آینده‌های متفاوت پیش برود.
